Ik begeleid regelmatig mensen bij het omgaan met verlies. Als ik naar ons moestuintje kijk dan zag ik in het voorjaar de jonge planten die net boven de grond waren uitgekomen. In de zomer zag ik de volwassen planten bloeien en vruchten dragen. Nu zie ik de kale aarde met ergens daarbinnen de zaden wachtend op het voorjaar. Een steeds maar herhalende cyclus van komen en gaan en vastpakken en loslaten. Dit geldt ook voor jou en mij. In dit artikel kom je meer te weten over deze cyclus. Voor iedereen die beter wil begrijpen hoe leven en dood onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden.
Een proces van komen en gaan
In de spiegel zie ik een man die verandert. Ik zie rimpels en grijze haren die er eerder niet waren. Van binnen voelt het anders. Alsof de tijd van binnen minder snel gaat dan van buiten. Net als iedereen ben ik in ontwikkeling. Een klein proces als onderdeel van een groter proces. Een proces van komen en gaan.
Bij het gaan hoort rouw en de pijn.
Pijn die je het liefst uit de weg wilt gaan. Zelf heb ik dit lange tijd geprobeerd, echter weet ik inmiddels dat dit niet de juiste manier is. De weg eruit is het juist aan te gaan. Naar de pijn toe, luisteren naar wat er in je omgaat. Wat trouwens een hele andere reactie is dan vechten. Daarmee gaat de boel ook op slot. Het verlies aangaan is een langdurend en een herhalend proces waarbij je iedere keer weer een stapje verder komt. Je neemt een bocht en na verloop van tijd dient zich een volgen-de bocht aan. Door de bochten iedere keer weer te nemen, transformeert de pijn. Was de pijn in het begin als een verse wond waarbij een kleine aanraking al ontzettend pijn deed. Nu is het meer een litteken. Het overrompelt je niet meer zo snel, maar de pijn is er nog wel.
Wibe Veenbaas heeft het proces van komen en gaan beschreven in de hechtingscirkel. Riet Fiddelaers-Jaspers heeft deze theorie aangevuld tot de verliescir-kel. Deze cirkel gebruik ik in dit artikel als kapstok om meer inzicht te geven in het proces van hechten en onthechten; van komen en gaan. Je wordt geboren in de leegte (witte stip) en wij dragen in het leven (de witte ruimte) de leegte bij ons (de zwarte stip) totdat we weer in contact komen met de leegte (de zwarte ruimte).
Welkom
Het welkom gaat over het eerste contact met de ander. Het is het elkaar aftasten op een afstand. Het gaat om de vraag ‘kan ik mij aan jou toevertrouwen?’. Voordat ik het contact met de ander toelaat, wil ik weten of ik wel bij de ander veilig ben.
“Vandaag ontmoet ik Jan. Hij komt langs voor een kennismakingsgesprek. Als wij elkaar de hand schudden deinst hij wat naar achteren. Welkom, zeg ik”
Afwijzen is de keerzijde van welkom heten. Iedereen wil graag een welkom van de ander. Soms is er in het verleden een eerdere afwijzing geweest die zo pijnlijk was dat dit heeft geleid tot een besluit om anderen niet meer welkom te heten. Vertrouwen heeft plaats-gemaakt voor wantrouwen. Zo herinner ik mij het ver-haal van iemand die toen hij klein was alleen in het ziekenhuis lag. Zijn vader en moeder mochten weke-lijks op het bezoekuur langskomen. De momenten dat hij alleen was voelde hij zich in de steek gelaten.
Hechten
In het boek de kleine prins van Antoine de Saint-Exupéry staat:
“Jij bent voor mij maar een klein jongetje als alle andere kleine jongetjes. En ik heb je niet nodig. Ik ben voor jou een vos als alle andere vossen. Maar als je me tam maakt, dan zullen we elkaar nodig hebben. Dan ben je voor mij enig op de wereld en ben ik voor jou enig op de wereld… ‘Als jij me tam maakt, dan wordt mijn leven vol zon. Dan ken ik voetstappen, die van alle andere verschillen.”
Bij hechten groei je steeds meer naar elkaar toe. Riek-je van Boswijk heeft daar een goed passende metafoor bij. Het is alsof je jezelf draadje voor draadje met de ander verbindt. Naast het alleen is er ook samen en bij hechten wordt het ‘samen’ met ieder draadje hechter en sterker. De draadjes worden langzaam samen een sterk touw.
Niet willen verbinden is de keerzijde van hechten. Ook wel bindingsangst genoemd. Je bouwt altijd een reser-ve in, omdat je niet meer de pijn wilt voelen om te worden afgewezen door een ander. Je wilt je hooguit maar met een paar draadjes verbinden, zodat je je gemakkelijk weer los kan maken met als prijs opper-vlakkigheid. Op een diepere laag blijft echter het ver-langen bestaan om je volledig te willen verbinden.
Intimiteit
Bij intimiteit gaat het erover dat je je helemaal laat zien precies zoals je bent, zonder schuld of schaamte. Intimiteit gaat over onthulling. Wat laat je van jezelf aan de ander zien? Mag je er zijn met je mooie en ook met je minder mooie kanten. Naakt, waarbij je over alles wat er in je omgaat kunt praten.
“In mijn ogen stonden tranen van machteloosheid, vertrouwde hij mij toe”
De keerzijde is het vermijden van intimiteit. Je voelt een gevoel van schaamte en je geeft jezelf niet 100% bloot. Je verhult jezelf.
Scheiden
Scheiden is het loskomen van elkaar. Dit kan zeer abrupt zijn. Het onzichtbare touw wordt ineens los-gerukt. Het touw bestaande uit alle afzonderlijke draden waarmee je aan de ander verbonden bent. Dat doet pijn. Heel erg veel pijn. De taak waar je dan voor staat is het aanvaarden van de werkelijkheid van het verlies: aannemen dat iemand nooit meer terugkomt.
De keerzijde is dat je in ontkenning blijft. Je laat de ander niet los. Je blijft in een schijnwereld leven waar de ander nog steeds is.
“Hij werkte al 15 jaar bij het bedrijf. Veel van zijn collega’s zijn sinds de nieuwe directie er is vertrokken. Inmiddels voelt hij weinig inspiratie meer en gaat hij regelmatig met tegenzin naar mijn werk. “Wat maakt dat je blijft?”, vraag ik.”
Rouw
Rouw is de pijn die je voelt van het gescheiden zijn. Je voelt de leegte, het gemis. Het touw is doorgesneden, hoe nu verder of waarom eigenlijk nog verder? Dat is zeer pijnlijk, heftig en hartverscheurend. Alsof je hart letterlijk verwond is. Het gaat om het ervaren van de pijn van het verlies, die vaak in golven over je heen spoelt. Het is de keerzijde van ‘houden van’: van vasthouden naar loslaten. Dit doe je door de pijn van het gemis te voelen. Wat stap voor stap gaat. Mensen raken soms verward in de vele verschillende emoties. Het verdriet om dat de ander er niet meer is, de boosheid over waarom heb je me verlaten, de angst van geconfronteerd worden met de dood en ook soms de opluchting van na een scheiding weer toe komen aan jezelf. Onthechten is het losmaken van ieder draadje en het ontwarren van de verschillende emoties. Aanpassen aan een omgeving zonder de ander. Het leren kennen van wie je bent zonder hem of haar.
“Ze begint hartverscheurend te huilen, het doet zo’n pijn. Ik wil dit niet meer.”
De keerzijde is de pijn niet toelaten, waardoor er een soort van matheid of verdoofdheid in je leven ontstaat. De kleuren zijn verdwenen, er is alleen nog maar grijs. Naar de buitenwereld doe je alsof het wel gaat, maar op de momenten dat je alleen bent, voel je de leegte.
Betekenis
Betekenis ontstaat als de open wond is veranderd in een litteken. De draadjes zijn stuk voor stuk losgemaakt. Soms voel je nog wel de pijn. De pijn overrompelt je echter niet meer, hij is minder heftig. Je ontdekt wat het verlies heeft betekend in je leven. Je kunt terugdenken aan zowel de mooie als minder mooie herinneringen.
Eigenlijk gaat het hier om opnieuw te leren houden van het leven. Het zin geven aan en weer zin krijgen in het leven. Van stilstaan weer opnieuw gaan dansen. Ook dan is het weer nodig om voorbij de schaamte te gaan: mag ik wel weer gaan dansen? Is het nog niet te vroeg?
De keerzijde is om in het land van rouw te blijven. Waardoor je de levensvreugde niet meer toelaat.
“Het zware was mij wel vertrouwt. Onwennig was het juist toen ik werd uitgedaagd om te spelen. Alsof dat ergens niet mocht van de anderen.”
De snelle route werkt niet
Soms wil je na verlies het liefste weer zo snel mogelijk naar een nieuw welkom door de rouw en pijn over te slaan. Hoewel deze route aanlokkelijk klinkt, zal hij je niet helpen. Hoewel pijnlijk, heeft rouw, een belang-rijke functie. Door het doorvoelen van de pijn van het verlies maak je ook weer contact maken met de liefde voor het leven. Alle stappen hebben een functie en zijn nodig. Net als het ying yang teken zijn ook leven en dood met elkaar verbonden. In het zwart van de dood bevindt zich ook het wit van het leven en in het wit van het leven bevindt zich ook het zwart van de dood.
Tot slot
In de cirkel van hechten en onthechten is een diepere wijsheid aanwezig. Je kunt alleen iets vastpakken, wanneer je leert los te laten. En als je iets vastpakt dan kun je dit alleen doen als je ook de angst voor verlies neemt. Je geeft je over aan het leven, waarbij alles stroomt. Een komen en gaan.
Kijk eens naar de cirkel en neem een relatie met een ander in gedachten. Doorloop dan alle stappen en re-flecteer hoe jij deze stappen hebt doorlopen of hoe je ze zou doorlopen. Wellicht kom je zo open eindjes voor jezelf op het spoor.